Το θράσος της άγνοιας και η επιλεκτική ευαισθησία της Δύσης!

Στις 21 Μαΐου 2025, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, παρουσίασε στον Πρόεδρο της Νότιας Αφρικής φωτογραφίες «αποδείξεων» για μια υποτιθέμενη γενοκτονία λευκών αγροτών. Όμως οι φωτογραφίες προέρχονταν από τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Το συμβάν, όσο φαιδρό κι αν ακούγεται, δεν είναι καθόλου αθώο.

Στον πυρήνα του βρίσκεται μια επικίνδυνη πρακτική: η χρήση ψευδών εικόνων και παραπληροφόρησης για τη συντήρηση ενός ρατσιστικού αφηγήματος, το οποίο δεν επιδιώκει την αλήθεια, αλλά την πολιτική πόλωση. Η «γενοκτονία των λευκών» στη Νότια Αφρική δεν επιβεβαιώνεται από καμία ανεξάρτητη πηγή. Είναι μια ακροδεξιά κατασκευή, που αναπαράγεται από δίκτυα μίσους.

Κι όμως, ενώ αυτός ο ψευδής ισχυρισμός παίρνει διεθνή προβολή από έναν ηγέτη των ΗΠΑ, μια άλλη πραγματική, τεκμηριωμένη τραγωδία λαμβάνει χώρα μπροστά στα μάτια του κόσμου: η γενοκτονία στη Γάζα.

Από τον Οκτώβριο του 2023 μέχρι σήμερα, χιλιάδες άμαχοι Παλαιστίνιοι έχουν σκοτωθεί σε ανελέητους βομβαρδισμούς. Ολόκληρες οικογένειες ξεκληρίστηκαν. Σχολεία, νοσοκομεία, καταφύγια, ισοπεδώθηκαν. Ο ΟΗΕ και δεκάδες διεθνείς οργανισμοί έχουν μιλήσει για ενδεχόμενα εγκλήματα πολέμου. Και όμως: οι φωνές στη Δύση που κατηγορούν με πάθος μια ανύπαρκτη γενοκτονία στη Νότια Αφρική, σιωπούν μπροστά στη σφαγή στη Γάζα.

Αυτό δεν είναι απλώς υποκρισία. Είναι πολιτική συνενοχή.

Η Δύση επιλέγει ποια ανθρώπινη ζωή αξίζει να προβληθεί, ποια γενοκτονία «βλέπει» και ποια προσπερνά. Επιλέγει ποιον θα παρουσιάσει ως θύμα και ποιον ως τρομοκράτη. Και δυστυχώς, αυτές οι επιλογές δεν βασίζονται στην ηθική ή στο διεθνές δίκαιο — αλλά σε γεωπολιτικά συμφέροντα και ρατσιστικά φίλτρα.

Το περιστατικό με τον Τραμπ δεν είναι μια μεμονωμένη γκάφα. Είναι καθρέφτης ενός κόσμου όπου η αλήθεια έχει σχετικοποιηθεί, η ανθρωπιά έχει αποπολιτικοποιηθεί, και η γενοκτονία έχει μετατραπεί σε επιλεκτικό εργαλείο προπαγάνδας.

Και όσο δεν μιλάμε καθαρά, όσο δεν καταγγέλλουμε τη σιωπή και την υποκρισία, τόσο θα είμαστε μέρος του προβλήματος.

_________________

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

🟦 Παραπληροφόρηση Τραμπ για τη Νότια Αφρική

. Λάθος εικόνας από το Κονγκό: Ο Τραμπ παρουσίασε φωτογραφία από το Κονγκό ως δήθεν απόδειξη γενοκτονίας λευκών αγροτών στη Νότια Αφρική. Η εικόνα προερχόταν από βίντεο του Reuters που δείχνει ανθρωπιστές να μεταφέρουν πτώματα στην πόλη Γκόμα μετά από επιθέσεις ανταρτών M23.

. Λάθος βίντεο μνημείου: Παρουσίασε βίντεο από μνημείο θυμάτων αγροτικών επιθέσεων στη Νότια Αφρική ως δήθεν μαζικούς τάφους λευκών αγροτών. Το βίντεο προέρχεται από διαδήλωση του 2020 για τη δολοφονία ζευγαριού σε φάρμα, με σταυρούς που αντιπροσωπεύουν θύματα ανεξαρτήτως φυλής.  

. Ανακριβείς στατιστικές: Η Νότια Αφρική καταγράφει υψηλό ποσοστό ανθρωποκτονιών, αλλά οι περισσότερες θύματα είναι μαύροι. Το 2024 καταγράφηκαν 26.232 ανθρωποκτονίες, εκ των οποίων μόνο 44 αφορούσαν αγροτικές κοινότητες και 8 ήταν αγρότες.  

. Αντιφάσεις από την κυβέρνηση Ραμαφόσα: Ο πρόεδρος Ραμαφόσα αντέτεινε ότι η Νότια Αφρική εφαρμόζει νόμιμες διαδικασίες αναδιανομής γης και ότι οι επιθέσεις σε αγρότες δεν είναι πολιτικά οργανωμένες.

🟥 Σιωπή για τη γενοκτονία στη Γάζα

. Διεθνής καταδίκη: Η Διεθνής Αμνηστία και  τα Ηνωμένα Έθνη έχουν χαρακτηρίσει τις ενέργειες του Ισραήλ στη Γάζα ως γενοκτονία, επικαλούμενοι μαζικούς θανάτους αμάχων, καταστροφή υποδομών και περιορισμό ανθρωπιστικής βοήθειας.

. Δικαστική διαδικασία: Η Νότια Αφρική έχει προσφύγει στο Διεθνές Δικαστήριο κατηγορώντας το Ισραήλ για παραβίαση της Σύμβασης για την Πρόληψη και την Τιμωρία του Εγκλήματος της Γενοκτονίας, ζητώντας προσωρινά μέτρα προστασίας.  

. Ανθρωπιστική κρίση: Η UNRWA αναφέρει ότι πάνω από το 50% του πληθυσμού της Γάζας αντιμετωπίζει κρίση επισιτιστικής ασφάλειας, με σχεδόν 470.000 άτομα να βρίσκονται σε κατάσταση καταστροφικής επισιτιστικής ανασφάλειας.  

. Αποκλεισμός ανθρωπιστικής βοήθειας: Ο ΟΗΕ και οργανώσεις όπως η Human Rights Watch καταγγέλλουν ότι το Ισραήλ χρησιμοποιεί την ανθρωπιστική βοήθεια ως όπλο πολέμου, περιορίζοντας την είσοδο τροφίμων και ιατρικών προμηθευτών στη Γάζα.  

📌 Συμπέρασμα

Η σύγκριση αυτών των δύο θεμάτων αναδεικνύει την επιλεκτική ευαισθησία και την πολιτική υποκρισία στη διεθνή σκηνή. Ενώ ψευδείς ισχυρισμοί για γενοκτονία στη Νότια Αφρική λαμβάνουν διεθνή προσοχή, η πραγματική γενοκτονία στη Γάζα συχνά αγνοείται ή υποβαθμίζεται. Αυτό θέτει σοβαρά ερωτήματα για την αξιοπιστία των διεθνών θεσμών και την ηθική των πολιτικών ηγετών.

Μέσα στο σκοτάδι του καιρού: Η προσφυγιά της οικογένειάς μας (1917–1923)

 

Ήταν άσχημη εποχή το 1917–1923. Πόλεμοι, επαναστάσεις, εκκαθαρίσεις. Ο κόσμος ανεστραμμένος, τα πάντα εύθραυστα. Μέσα σε αυτή τη δίνη άνοιξε και η πικρή διαδρομή των δικών μας.

Η Ρωσική Επανάσταση και ο Εμφύλιος που ακολούθησε, η πολιτική αποσταθεροποίηση στον Καύκασο και τη Μαύρη Θάλασσα, οι συγκρούσεις με τις κεμαλικές δυνάμεις – όλα αυτά δημιούργησαν κύματα φυγής. Οι Έλληνες του Πόντου, ήδη κυνηγημένοι από τις διώξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αναζήτησαν καταφύγιο στη Ρωσία. Άλλοι νωρίτερα, άλλοι αργότερα, εγκαταστάθηκαν στις παρυφές της Μαύρης Θάλασσας: στην Κριμαία, στον Καύκασο, στο Κρασνοντάρ.

Εκεί βρήκε καταφύγιο και ο προπάππους μου. Ήταν μόλις δώδεκα χρονών όταν, ορφανός, έφυγε με πανί από τη Σαψούντα. Στο Κρασνοντάρ βρήκε συγγενείς, έγινε τεχνίτης, δημιούργησε οικογένεια και κατάφερε να χτίσει ένα διώροφο σπίτι – απόδειξη μιας ζωής που ρίζωνε. Δεν πρόλαβε όμως να φτάσει στην Ελλάδα.

Ο γιος του, ο παππούς μου Κλεάνθης, με τη γυναίκα του Ρόδα και τα πέντε τους παιδιά, βρέθηκαν μέσα στη δίνη. Μαζί και ο αδελφός του, ο Σάββας, με τη σύζυγό του Ελισάβετ, την κόρη του Ευδοκία από την πρώτη του γυναίκα, τη Λεμονιά, και τα μικρότερα αδέλφια της, την Αυγή και τον Χαρίλαο. Ήταν εύπορη και μορφωμένη οικογένεια· ο Σάββας εργαζόταν στο τοπικό Προξενείο. Τον χειμώνα, ο θείος Φθιόρωφ –γιατρός και συγγενής– μετέφερε τη θεία Ευδοκία και τη μικρή Δόμνα με έλκηθρο πάνω στα χιόνια. Η αβεβαιότητα, οι ταραχές, η πείνα και ο φόβος τούς ώθησαν στην προσφυγιά.

Στο λιμάνι της Οδησσού τους περίμενε μια βάρκα για να τους πάει στο πλοίο της φυγής. Μαζί τους κι ένα βαρύ μπαούλο, γεμάτο ρούχα και ενθύμια. Αναποδογύρισε τη βάρκα και χάθηκε στον βυθό του λιμανιού. Έμεινε εκεί, μαζί με τη μνήμη όσων άφησαν πίσω και όσων δεν πρόλαβαν να πάρουν μαζί.

Πρώτη στάση: Κωνστάντζα, στη Ρουμανία. Εκεί, σε πρόχειρο καταυλισμό, έμειναν για πολλές εβδομάδες. Κι εκεί, μέσα στην αναμονή και το αβέβαιο, η γιαγιά της μητέρας μου άφησε την τελευταία της πνοή. Θάφτηκε σ’ ένα ξένο χωράφι, κάτω από έναν πρόχειρο ξύλινο σταυρό. Δεν υπήρχε τελετή, δεν υπήρχε τάφος· μόνο το αποχαιρετιστήριο βλέμμα και ο πόνος του αποχωρισμού.

Κάθε πρωί, η γιαγιά Ρόδα έστελνε τα δύο κορίτσια της –τη θεία Βασιλική και τη μικρή Δόμνα, τη μάνα μου– να μαζεύουν αγριολούλουδα και να τα πηγαίνουν στον πρόχειρο τάφο. Αυτές ήταν οι τελευταίες επισκέψεις στην γιαγιά που τους κρατούσε ενωμένους. Έπειτα έμειναν μόνο οι εικόνες: ο σταυρός, το χώμα και το βάρος της μοναξιάς στο έλεος του χρόνου.

Μετά από διαμονή μηνών στην Κρήτη, έφτασαν στη Θεσσαλονίκη, στριμωγμένοι ξανά στο κατάστρωμα του πλοίου. Από εκεί, εγκαταστάθηκαν στο Μικροχώρι Δράμας. Ο Κλεάνθης και η Ρόδα δούλεψαν σκληρά τη γη και στήριξαν τη νέα αρχή. Η προγιαγιά μου Ελισάβετ έζησε ως τα 110· σαν μια αρχαία παρουσία, κουβαλούσε όλα τα περάσματα, όλες τις μνήμες, τα πρόσωπα και τους τόπους που χάθηκαν.

Η μητέρα μου, η Δόμνα, κατάφερε να ξεφύγει από τη φτώχεια του κάμπου. Παντρεύτηκε τον πατέρα μου, τον Θεολόγο, έναν εμποροράφτη στη Δράμα. Μαζί έστησαν ένα μικρό ραφείο, έκαναν πελατεία, δημιούργησαν μια ήσυχη, αστική ζωή. Όμως η μνήμη της δεν την εγκατέλειψε ποτέ. Ήταν πάντα εκεί: το καράβι από τη Σαψούντα, το μπαούλο στον βυθό της Οδησσού, τα χωράφια της Κωνστάντζας, ο ξύλινος σταυρός… κι η θεία Ευδοκία που παντρεύτηκε Κύπριο τοπογράφο και μετανάστευσαν στην Κύπρο.

Η οικογένειά μας πέρασε μέσα από σκοτάδι, ξενιτιά και θάνατο για να βρεθεί εδώ. Εγώ κρατώ το νήμα αυτής της διαδρομής σαν φυλαχτό· γιατί οι ρίζες που χάθηκαν στο ξένο χώμα εξακολουθούν να τρέφουν το δέντρο της μνήμης.

19 Μαΐου – Ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας των Ποντίων

«Δεν ξεχνώ – Θυμάμαι και τιμώ»

Η 19η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης για τη Γενοκτονία των Ποντίων, για τα 353.000 θύματα του ποντιακού ελληνισμού που εξοντώθηκαν, εκτοπίστηκαν και ξεριζώθηκαν από τις πατρογονικές τους εστίες στον Εύξεινο Πόντο, από το 1914 έως το 1923.

Η ημερομηνία συμβολίζει την αρχή της δεύτερης και πιο βίαιης φάσης των διωγμών, όταν ο Μουσταφά Κεμάλ αποβιβάστηκε στη Σαμψούντα στις 19 Μαΐου 1919, εγκαινιάζοντας τη στρατηγική της εθνοκάθαρσης και του αφανισμού των χριστιανικών πληθυσμών.

Οι Πόντιοι Έλληνες –όπως και οι Αρμένιοι και οι Ασσύριοι– υπήρξαν θύματα μιας συστηματικής πολιτικής γενοκτονίας, όπως αυτή έχει τεκμηριωθεί από ιστορικούς και αναγνωριστεί από διεθνείς οργανισμούς.

Η μνήμη δεν είναι εκδίκηση – είναι δικαιοσύνη

Η αναγνώριση της γενοκτονίας δεν αφορά μόνο τους απογόνους των θυμάτων. Αφορά όλους όσοι πιστεύουν στη δικαιοσύνη, στην ιστορική αλήθεια και στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Η λήθη γεννά επανάληψη. Η μνήμη μάς διδάσκει.

Δεν ξεχνώ. Θυμάμαι, τιμώ και συνεχίζω να διεκδικώ.

⸻

Διεθνής Αναγνώριση

📌 Το 2007, η Διεθνής Ένωση Ακαδημαϊκών για τη Μελέτη των Γενοκτονιών (IAGS) αναγνώρισε επίσημα τη γενοκτονία των Ποντίων, των Αρμενίων και των Ασσυρίων από το κεμαλικό καθεστώς.

📌 Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει αναφερθεί στο ζήτημα στο πλαίσιο των ψηφισμάτων για τις γενοκτονίες.

📌 Χώρες όπως η Αρμενία, η Κύπρος, η Σουηδία, καθώς και πολιτείες των ΗΠΑ και της Αυστραλίας έχουν εκδώσει ψηφίσματα αναγνώρισης.

⸻

Πηγές και Τεκμηρίωση

. Κωνσταντίνος Φωτιάδης (επιμ.), Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου, Εκδόσεις Κυριακίδη

. Βλάσης Αγτζίδης, Ποντιακός Ελληνισμός – Από τη Γενοκτονία και τον Ξεριζωμό στην Καταξίωση, Εκδ. Επίκεντρο

. Τάσος Κωστόπουλος, Πόλεμος και Εθνοκάθαρση – Η ξεχασμένη πλευρά ενός αιματηρού εθνικού ξεκαθαρίσματος, Εκδ. Βιβλιόραμα

.The International Association of Genocide Scholars (IAGS), Resolution on the Greek Genocide (2007)

.Benny Morris & Dror Ze’evi, The Thirty-Year Genocide: Turkey’s Destruction of Its Christian Minorities, 1894–1924, Harvard University Press, 2019

Η προσαρτησιακή λογική της Μόσχας και το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση: Ένα κρίσιμο τεστ για την Αριστερά!

«Κανένας λαός δεν μπορεί να είναι ελεύθερος αν δεν μπορεί να αποφασίζει για το μέλλον του χωρίς εξωτερικές επεμβάσεις!»

— Ανδρέας Παπανδρέου

«Το να είναι κανείς ενάντια στις προσαρτήσεις σημαίνει ότι είναι υπέρ της αυτοδιάθεσης των λαών!»

— Β.Ι. Λένιν

Δύο φράσεις, με κοινή ρίζα: τη βαθιά πίστη ότι κάθε λαός έχει το δικαίωμα να αποφασίζει ο ίδιος για την τύχη του. Από τον λενινιστικό διεθνισμό ως τον μεταπολιτευτικό αντιιμπεριαλισμό του Ανδρέα Παπανδρέου, η αρχή της αυτοδιάθεσης λειτούργησε ως κριτήριο ελευθερίας και προοδευτικής στάσης.

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022, και πολύ νωρίτερα η προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, αποτελούν κατάφωρες παραβιάσεις αυτής της αρχής. Το Κρεμλίνο, με πρόφαση την προστασία των ρωσόφωνων πληθυσμών και την «αποναζιστικοποίηση» της Ουκρανίας, προχώρησε σε στρατιωτική εισβολή, κατοχή και διοργάνωση εικονικών «δημοψηφισμάτων» υπό καθεστώς στρατιωτικής πίεσης. Πρόκειται για πρακτικές που θυμίζουν περισσότερο τη λογική της Τσαρικής Αυτοκρατορίας ή των αποικιοκρατικών δυνάμεων του 19ου αιώνα παρά σοσιαλιστικό διεθνισμό.

Η αντιφατική στάση ορισμένων τμημάτων της διεθνούς Αριστεράς —που εμφανίζουν την εισβολή ως αντίσταση στον νατοϊκό επεκτατισμό— δείχνει πόσο βαθιά μπορεί να αλλοιωθεί η έννοια του αντιιμπεριαλισμού όταν αποκόπτεται από τις αρχές της αυτοδιάθεσης και της αλληλεγγύης μεταξύ των λαών. Ο αντιιμπεριαλισμός δεν μπορεί να είναι επιλεκτικός· δεν μπορεί να αγνοεί τις βλέψεις μιας αυταρχικής Ρωσίας πάνω σε ανεξάρτητους λαούς, ούτε να σιωπά μπροστά στην καταστροφή πόλεων όπως η Μαριούπολη ή το Χάρκοβο, στο όνομα γεωπολιτικών ισορροπιών.

Ο ίδιος ο Λένιν, με σαφήνεια, είχε καταδικάσει τη Μεγάλη Ρωσία ως «φυλακή των λαών». Στηριζόταν στην αρχή ότι χωρίς ελευθερία αποχώρησης, η ένωση λαών είναι προσχηματική. Και είχε προειδοποιήσει ότι ο σοσιαλισμός που δεν σέβεται την αυτοδιάθεση εκφυλίζεται σε νέο ιμπεριαλισμό με ψευδοπροοδευτικό προσωπείο.

Σε αυτό το διεθνές περιβάλλον, η ρητορική του Ντόναλντ Τραμπ έρχεται να δώσει νομιμοποίηση στον αυταρχισμό. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ έχει επανειλημμένα εκφράσει τον θαυμασμό του για τον Πούτιν, αποκαλώντας τον «πανέξυπνο» κατά την έναρξη της εισβολής, ενώ έχει απειλήσει ότι δεν θα προστατεύει κράτη του ΝΑΤΟ που δεν πληρώνουν. Πρόκειται για ξεκάθαρη αποδοχή του κανόνα της ισχύος έναντι του κανόνα του δικαίου, μια στάση που δεν απειλεί μόνο την Ουκρανία, αλλά το ίδιο το σύστημα διεθνούς συλλογικής ασφάλειας.

Η Ουκρανία δεν είναι σκάκι. Δεν είναι σφαίρα επιρροής. Είναι μια χώρα με ιστορική ταυτότητα, πολύγλωσση και πολυεθνική, που αγωνίζεται να επιβιώσει ως ανεξάρτητο κράτος. Όποιος θέλει να στέκεται στο πλευρό των λαών –και όχι των αυτοκρατορικών φιλοδοξιών–, δεν μπορεί να παραβλέπει το βασικό ερώτημα:

Ποιος αποφασίζει; Ο λαός ή οι στρατοί;

⸻

Πηγές:

1. Αρχείο Βουλής των Ελλήνων – Ομιλίες Ανδρέα Παπανδρέου

https://www.hellenicparliament.gr

1. Κ. Τσουκαλάς, Η εφεύρεση της ετερότητας, εκδ. Θεμέλιο

(Για το δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού και τις εθνικές ταυτότητες)

1. Νίκος Μπίστης, άρθρα στο tvxs.gr και Καθημερινή

(Για την Αριστερά και τη στάση απέναντι στον πόλεμο της Ουκρανίας)

1. Διεθνής και Ευρωπαϊκή Πολιτική – Περιοδικό του ΙΔΙΣ

(Αναλύσεις για τη Ρωσία, τον Πούτιν και το διεθνές δίκαιο)

1. Δημήτρης Κουσουρής, Πόλεμος και Μνήμη στη σύγχρονη Ευρώπη, εκδ. Πόλις
2. Άρθρα του Βασίλη Βαμβακά στο The Press Project και του Γιώργου Σιακαντάρη στην Athens Voice

(Για τις σχέσεις Τραμπ – Πούτιν, και τις μεταμορφώσεις του αντιιμπεριαλισμού)

1. Μετάφραση του έργου του Λένιν: Το δικαίωμα των εθνών για αυτοδιάθεση, εκδ. Σύγχρονη Εποχή

Ανδρέας Παπανδρέου

1. Από ομιλία στη Βουλή των Ελλήνων (δεκαετία ’80):

«Ο ελληνικός λαός δεν θα ανεχθεί ποτέ ξένες δυνάμεις να αποφασίζουν για το μέλλον του. Κανένας λαός δεν είναι πραγματικά ελεύθερος αν δεν έχει το δικαίωμα να καθορίσει μόνος του τη μοίρα του.»

2. Από Συνδιάσκεψη Κινήματος Αδεσμεύτων (1983):

«Η ειρήνη δεν μπορεί να θεμελιωθεί σε σφαίρες επιρροής. Το δικαίωμα των λαών στην αυτοδιάθεση είναι αδιαπραγμάτευτο και υπερισχύει οποιασδήποτε γεωπολιτικής εξίσωσης.»

3. Από άρθρο στο περιοδικό “Αντί” (τέλη 1970s):

«Δεν μπορούμε να μιλάμε για σοσιαλισμό αν δεν ξεκινάμε από την αδιαπραγμάτευτη ελευθερία κάθε λαού να ορίζει τον εαυτό του, χωρίς δεσμεύσεις από ισχυρούς προστάτες ή επίδοξους ηγεμόνες.»

⸻

Βλαντίμιρ Λένιν

1. Από το έργο «Το δικαίωμα των εθνών για αυτοδιάθεση» (1914):

«Δεν μπορεί να υπάρξει εθελοντική ένωση εθνών αν δεν υπάρχει ελευθερία αποχώρησης. Η αυτοδιάθεση δεν είναι απλώς το δικαίωμα των εθνών να μιλούν τη γλώσσα τους· είναι το δικαίωμα να δημιουργήσουν δικό τους κράτος.»

2. Από άρθρο στο «Πρίνταβοϊε»:

«Η Ρωσία είναι φυλακή των λαών. Η Μεγάλη Ρωσία δεν μπορεί να απελευθερωθεί πραγματικά αν δεν αναγνωρίσει την ελευθερία όλων των μικρών λαών που καταπιέζει.»

3. Από ομιλία στο 2ο Συνέδριο των Σοβιέτ (1917):

«Η ειρήνη θα είναι διαρκής μόνο όταν κάθε έθνος είναι ελεύθερο να ενωθεί ή να διαχωριστεί κατά βούληση. Οι κατακτήσεις και οι προσαρτήσεις οδηγούν σε νέους πολέμους.»